Instrumenty finansowe – co to?
Czym są instrumenty finansowe? Definicji tego określenia jest wiele, co wynika z jego bardzo szerokiego zastosowania. Skupmy się jednak na tych, które możemy znaleźć w Ustawie o rachunkowości oraz Ustawie o obrocie instrumentami finansowymi.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, instrumenty finansowe to wszelkiego rodzaju kontrakty, na podstawie których powstają aktywa finansowe u jednej ze stron i zobowiązania finansowe lub instrumenty kapitałowe u drugiej ze stron. Co ważne, w ramach zawartego kontraktu pomiędzy stronami, muszą wynikać skutki gospodarcze. Nie ma przy tym znaczenia, czy wykonanie praw lub zobowiązań ma charakter warunkowy, czy bezwarunkowy.
Tym, co charakteryzuje tę definicję, jest wyróżnienie elementów, takich jak:
- Aktywa finansowe – posiadane przez daną jednostkę gospodarczą aktywa pieniężne i instrumenty kapitałowe, które zostały wyemitowane przez inne jednostki. Aktywa finansowe dzielimy na aktywa pieniężne oraz instrumenty kapitałowe.
- Zobowiązania finansowe – każde zdarzenie gospodarcze, które zmusza podmiot do wydania aktywów finansowych lub wymiany instrumentu finansowego z innym podmiotem na z góry ustalonych warunkach,
- Instrumenty kapitałowe – wszelkiego rodzaju kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązania jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, takich jak udziały, opcje na akcje własne lub warranty.
A co mówi Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi? Jak ona zaparuje się na instrument finansowy i jego definicję? Jak odpowiada ona na pytanie o to, co to są instrumenty finansowe? W tym przypadku do instrumentów finansowych zaliczamy papiery wartościowe, a także niebędące papierami wartościowymi:
- instrumenty rynku pieniężnego,
- tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,
- finansowe kontrakty terminowe i inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe,
- opcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na takie opcje, a także inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie,
- prawa majątkowe, których cena zależna jest pośrednio lub bezpośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, miernikowi limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń,
- inne instrumenty, o ile dopuszczono je do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem procesu, polegającego na ubieganie się o takie dopuszczenie.
Na podstawie tych definicji wiemy, czym jest instrument finansowy. Przyjrzyjmy się teraz, jakie są rodzaje instrumentów finansowych.
Instrumenty finansowe – rodzaje
W przypadku instrumentów finansowych możemy zastosować następujący podział:
- instrumenty pierwotne – są to przede wszystkim obligacje, pożyczki, akcje i umowy sprzedaży. Mają charakter pieniężny i niepieniężny, posiadają z góry określoną wartość,
- instrumenty pochodne – ich wartość zależy od wartości innych instrumentów finansowych, zwanych instrumentami bazowymi. Instrumenty pochodne nie wymagają lub wymagają tylko w niewielkim stopniu inwestycji początkowej, a ich rozliczenie musi nastąpić w przyszłości. Przykładem instrumentów pochodnych są kontrakty forward, kontrakty futures, swapy, warranty i prawo poboru.
- instrumenty złożone – kombinacje dwóch powyższych grup: dwóch instrumentów pierwotnych bądź instrumenty pochodnego i pierwotnego.
Poza tym w przypadku instrumentów finansowych możemy podzielić ich rodzaje ze względu na pierwotny termin zapadalności. Wówczas możemy wyróżnić następujące instrumenty finansowe i ich zastosowania:
- Krótkoterminowe (tzw. instrumenty rynku pieniężnego) – o terminie zapadalności nie dłuższym niż 12 miesięcy. Przykładem takich instrumentów finansowych są m.in. roczne obligacje skarbowe, weksle, skarbowe listy zastawne, papiery komercyjne. Tego typu instrumenty są często wykorzystywane przez firmy do zarządzania płynnością finansową oraz przez inwestorów do krótkoterminowego lokowania kapitału.
- Średnioterminowe (tzw. instrumenty rynku kapitałowego) – o terminie zapadalności wynoszącym od 1 roku do 3 lat. Umożliwiają one finansowanie projektów o średniej długości oraz inwestycji na nieco dłuższy okres. Przykładem takich instrumentów finansowych są np. obligacje korporacyjne o średnim terminie zapadalności, certyfikaty depozytowe, niektóre fundusze inwestycyjne. Zastanawiasz się, jak inwestować w fundusze inwestycyjne? Zacznij od przeanalizowania kwoty, jaką masz do dyspozycji, a następnie wybierz, w jakie fundusz chcesz inwestować.
- Długoterminowe (tzw. instrumenty rynku kapitałowego) – o terminie zapadalności powyżej 3 lat. Tego typu instrumenty finansowe służą do finansowania długoterminowych projektów inwestycyjnych oraz dla emisji kapitału przez przedsiębiorstwa na potrzeby rozwoju. Przykładem tego rodzaju instrumentów finansowych są: długoterminowe obligacje korporacyjne, akcje, hipoteki czy fundusze emerytalne.
Podsumowanie: Co to jest instrument finansowy?
Instrument finansowy to kontrakt, na mocy którego u jednej ze stron powstają aktywa finansowe, a u drugiej zobowiązania finansowe lub instrumenty kapitałowe. W przypadku instrumentów finansowych możemy wyróżnić takie przykłady jak: akcje, obligacje, hipoteki, fundusze emerytalne, weksle, skarbowe listy zastawne, papiery komercyjne, certyfikaty depozytowe oraz niektóre fundusze inwestycyjne. Instrumenty finansowe możemy podzielić na instrumenty pierwotne, pochodne i złożone. Jeszcze innym kryterium podziału instrumentów finansowych jest pierwotny termin zapadalności. W tym przypadku wyróżniamy instrumenty finansowe krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe.