Jak spłacać długi spadkowe? Wszystko co warto wiedzieć o długach spadkowych

Co to są długi spadkowe?

Zastanawiasz się, co się dzieje z długami po śmierci? Niestety nie znikają one wraz z odejściem dłużnika. Zamiast tego dochodzi do dziedziczenia długów. W takim przypadku mówimy o długach spadkowych. Czym one są? W dużym uproszczeniu są to wszystkie zobowiązania finansowe zmarłego aktywne w momencie otwarcia spadku.

Długi spadkowe  - co wchodzi w skład?

W skład długów spadkowych mogą wchodzić różnego rodzaju zobowiązania, takie jak:

• niespłacone kredyty i pożyczki,
• zaległości podatkowe wobec urzędu skarbowego,
• nieuregulowane rachunki i opłaty,
• koszty pogrzebu i koszty postępowania spadkowego,
• obowiązek zapłaty zachowku dla pominiętych spadkobierców,
• zapis windykacyjny, jeśli został ustanowiony w testamencie.

Jak widać, długi spadkowe to nie tylko typowe zadłużenie finansowe, ale również obowiązki powstałe wskutek samego faktu śmierci spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że spadkobierca musi liczyć się z koniecznością uregulowania zarówno dawnych zobowiązań zmarłego, jak i nowych długów związanych z jego śmiercią.

Długi spadkowe  - kto dziedziczy?

O tym, kto odpowiada za długi spadkowe, decydują przepisy prawa spadkowego oraz testament, jeśli taki istnieje. Jeśli zmarły sporządził testament, to spadkobiercami są osoby wskazane w dokumencie. Jeżeli go nie ma, obowiązuje dziedziczenie ustawowe, zgodnie z którym dziedziczenie następuje według przynależności do poszczególnych grup spadkobierców. Są to:

• Grupa I: małżonkowie i zstępni (dzieci, wnuki).
• Grupa II: małżonkowie, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa.
• Grupa III: dziadkowie i ich zstępni (dzieci i wnuki dziadków).
• Grupa IV: pasierbowie.
• Grupa V: gmina i Skarb Państwa.  

Co ważne, małżonek zawsze dziedziczy obok zstępnych lub rodziców spadkodawcy.

Poza tym warto pamiętać, że spadek można przyjąć lub odrzucić. Jeżeli jednak wszyscy powołani spadkobiercy odrzucą spadek, wówczas przechodzi on na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo na Skarb Państwa, którzy zawsze dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania.

Oświadczenie o przyjęciu spadku i jego konsekwencje

Każdy spadkobierca ma 3 możliwości:

1. Przyjęcie spadku wprost - pełna odpowiedzialność całym swoim majątkiem za długi spadkowe, nawet jeśli przewyższają wartość spadku.
2. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - odpowiedzialność spadkobiercy ogranicza się do wartości majątku odziedziczonego po zmarłym. Obecnie jest to forma domyślna: jeśli w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule dziedziczenia nie zostanie złożone żadne oświadczenie, przyjęcie następuje właśnie w tej formie.
3. Odrzucenie spadku - spadkobierca rezygnuje zarówno z aktywów, jak i pasywów. W przypadku małoletnich odrzucenie w ich imieniu wymaga zgody sądu opiekuńczego.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć przed sądem albo notariuszem, w formie ustnej lub pisemnej z podpisem poświadczonym. Do wniosku dołącza się m.in. akt zgonu spadkodawcy. Wybór jednej z trzech ścieżek ma decydujące znaczenie dla przyszłej sytuacji finansowej spadkobiercy.

Wykaz inwentarza a spis komorniczy w celu ochrony majątku

Jeśli spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, kluczowe znaczenie ma ustalenie wartości aktywów i pasywów wchodzących w skład masy spadkowej. Służą temu dwa narzędzia:

• wykaz inwentarza - sporządza sam spadkobierca, wpisując wszystkie znane składniki majątku i długi,
• spis inwentarza - przygotowuje komornik na wniosek zainteresowanego.

Dokumenty te chronią majątek osobisty spadkobiercy, ponieważ ograniczają jego odpowiedzialność wyłącznie do wysokości wartości odziedziczonego majątku. Trzeba jednak pamiętać, że zatajenie składników majątku albo wpisanie nieistniejących długów powoduje utratę tej ochrony i pełną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Jak podzielić długi spadkowe?

Podział spadku dotyczy tylko aktywów. Długi spadkowe nie są dzielone, co oznacza, że do czasu formalnego działu spadku spadkobiercy odpowiadają za nie solidarnie. Dopiero po przeprowadzeniu działu spadku odpowiedzialność staje się proporcjonalna do wielkości udziałów.

Przykład: jeśli troje spadkobierców dziedziczy po 1/3 majątku, to po dziale każdy odpowiada tylko za 1/3 zobowiązań. A na czym dokładnie polega solidarna odpowiedzialność spadkobierców?

Solidarna odpowiedzialność spadkobierców do momentu podziału spadku

Solidarna odpowiedzialność to jedna z najważniejszych zasad prawa spadkowego. Do czasu działu spadku wierzyciel może wybrać, od kogo będzie dochodził należności. Może być to jeden ze spadkobierców, kilku z nich lub wszyscy. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli ktoś odziedziczył niewielką część majątku, może być zmuszony do spłaty całego długu.

Osoba, która ureguluje zobowiązanie w całości, ma jednak prawo do roszczeń regresowych wobec pozostałych spadkobierców, proporcjonalnie do ich udziałów. Po dokonaniu działu spadku solidarność wygasa i każdy odpowiada tylko w granicach swojego udziału.

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku a roszczenie wierzycieli

Aby formalnie potwierdzić prawa do spadku, konieczne jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku przed sądem lub sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Dokument ten jest podstawą do rozporządzania odziedziczonym majątkiem, ale ma też znaczenie dla wierzycieli.

Warto wiedzieć, że z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić nie tylko spadkobierca, lecz także wierzyciel zmarłego. Dzięki temu może on formalnie dochodzić swoich roszczeń od spadkobierców, a następnie wszcząć postępowanie egzekucyjne.

Kolejność zaspokajania wierzycieli i uprzywilejowanie należności

Jeśli majątek spadkowy nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań, obowiązuje ustawowa kolejność ich spłaty. W pierwszej kolejności pokrywa się:

• koszty pogrzebu,
• koszty postępowania spadkowego,
• należności alimentacyjne i za pracę.

Dopiero później pokrywane są inne długi finansowe zmarłego.

W ramach tej samej kategorii wierzyciele otrzymują spłatę proporcjonalnie do wysokości roszczeń. Spadkobierca nie może sam decydować, które długi spłaci w pierwszej kolejności. Działanie sprzeczne z powyższymi zasadami może narazić spadkobiercę na odpowiedzialność wobec pominiętych wierzycieli.

Zachowek i zapis windykacyjny jako obciążenie masy spadkowej

Oprócz długów zaciągniętych przez spadkodawcę, w skład pasywów spadku wchodzą także roszczenia osób bliskich. Najczęściej jest to zachowek, czyli roszczenie pieniężne przysługujące dzieciom, małżonkowi lub rodzicom, którzy zostali pominięci w testamencie albo otrzymali zbyt mały majątek po zmarłym. Obowiązek zapłaty zachowka obciąża spadkobierców i traktowany jest jak dług spadkowy.

Jeszcze innym obciążeniem masy spadkowej jest tzw. zapis windykacyjny. Jest to szczególne rozporządzenie testamentowe, które powoduje, że określony składnik majątku (np. mieszkanie) przechodzi bezpośrednio na wskazaną osobę. Zapis ten pomniejsza masę spadkową, a więc wpływa na możliwości zaspokojenia wierzycieli i sytuację pozostałych spadkobierców.

Kiedy długi spadkowe ulegają przedawnieniu?

Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, co do zasady długi spadkowe przedawniają się po 6 latach, a jeśli wynikają z działalności gospodarczej spadkodawcy - po 3 latach. Śmierć dłużnika nie przerywa biegu przedawnienia, a odpowiedzialność przechodzi na spadkobierców.

Bieg przedawnienia można jednak przerwać. Dzieje się tak m.in. przez:

• uznanie długu przez spadkobiercę,
• wszczęcie mediacji,
• złożenie pozwu przez wierzyciela lub inne działania przed sądem.

Po każdym przerwaniu termin przedawnienia biegnie na nowo. Oznacza to, że wierzyciele, podejmując działania prawne, mogą znacząco wydłużyć czas, w którym można skutecznie dochodzić spłaty zobowiązań.

Kiedy i jak spłacać długi spadkowe?

Obowiązek spłaty długów spadkowych powstaje dopiero po przyjęciu spadku. W praktyce oznacza to, że dopóki spadkobierca nie podejmie decyzji, nie ma obowiązku regulowania zobowiązań.

Jednak, gdy już dojdzie do przyjęcia spadku, najlepiej jest w pierwszej kolejności ustalić wysokość zadłużenia, np. kontaktując się z bankami, urzędem skarbowym czy sprawdzając rejestry (BIK, Krajowy Rejestr Długów). Następnie warto:

• podjąć rozmowy z wierzycielami i ustalić harmonogram spłat,
• rozważyć sprzedaż części odziedziczonego majątku, aby pokryć długi,
• pamiętać o ustawowej kolejności spłaty wierzycieli.

Ważne: spadkobierca nie może samowolnie spłacać jednych zobowiązań, pomijając inne - powinien stosować się do zasad określonych w Kodeksie cywilnym.

Jak odrzucić długi spadkowe?

Najpewniejszym sposobem uniknięcia odpowiedzialności za długi zmarłego jest odrzucenie spadku w całości: zarówno aktywów, jak i pasywów. Takie oświadczenie składa się przed sądem lub notariuszem, w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku.

Alternatywą dla odrzucenia jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to bezpieczniejsze rozwiązanie, które ogranicza odpowiedzialność wyłącznie do wartości masy spadkowej.

Co ważne, jeżeli spadkobierca ma małoletnie dzieci, odrzucenie spadku w ich imieniu wymaga zgody sądu opiekuńczego. W przeciwnym razie dzieci automatycznie dziedziczą spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Podsumowanie: Jak spłacać długi spadkowe?

Dziedziczenie długów może wpędzić spadkobiercę w poważne kłopoty. Dlatego w chwili otwarcia spadku spadkobierca powinien szybko ustalić, z jaką sytuacją finansową ma do czynienia i podjąć decyzję: przyjąć spadek wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy go odrzucić. Ma na to 6 miesięcy. W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy prawnika lub notariusza, aby uniknąć kosztownych błędów i odpowiedzialności ponad odziedziczoną masę spadkową.

Anna Błażejewska-PłacheckaZobacz artykuły autora

Data dodania: 03.02.2024

Aktualizacja: 15.09.2025