Wraz z biegiem czasu banknoty mogą ulegać uszkodzeniu. Jest to związane z ich intensywną eksploatacją i wymianą na rynku. W tym artykule zastanowimy się nad tym, co zrobić z uszkodzonym banknotem. Jakie są możliwości i kiedy banknot uznaje się za uszkodzony?

Spis treści:

Procedura wymiany bardzo uszkodzonych banknotów

Za uszkodzony uznaje się każdy banknot, który jest postrzępiony, przerwany, naddarty, podklejony, nadmierne zabrudzony, odbarwiony, zaplamiony lub ma inne uszkodzenia na skutek naniesienia na banknot trwałego znaku, rysunku, nadruku lub napisu. Oznacza to, że przerwane banknoty można sklejać i nie wpływa to na brak możliwości ich wymiany.

Jedną z podstawowych regulacji prawnych w Polsce dotyczących wymiany uszkodzonych banknotów jest Zarządzenie nr 31/2013 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 17 grudnia 2013 r. Dotyczy tono zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które na skutek zużycia lub uszkodzenia przestają być środkiem płatniczym. Następnie niektóre zapisy tego zarządzenia zostały zmienione zarządzeniem nr 9/2024 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 9 kwietnia 2024 r.

Formalności i identyfikacja przy wymianie banknotów

Jeżeli banknot został naderwany, zalany wodą, przypalony lub częściowo zabrudzony, zazwyczaj można go bezpłatnie wymienić w oddziale banku lub w Narodowym Banku Polskim. Jednak warto pamiętać, że każda taka wymiana wiąże się z określoną procedurą. W przypadku poważniejszych uszkodzeń konieczne może być wypełnienie wniosku i przesłanie banknotu do centrali w celu weryfikacji jego autentyczności i wartości.

Wymiana w bankach komercyjnych

Banki komercyjne mają obowiązek przyjmowania uszkodzonych banknotów, jeżeli nie występują żadne podejrzenia co do autentyczności tego środka płatniczego i można rozpoznać jego wartość nominalną. Może to być nawet mocno przerwany banknot. Bank komercyjny ma obowiązek jego wymiany banknoty w pełnej wartości nominalnej, gdy:

  • podarty pieniądz ma nie więcej niż dziewięć części i mogą one być sklejone lub niesklejone, jeżeli wszystkie części stanowią 100% pierwotnej powierzchni;
  • banknot zachował powyżej 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.

 Bank komercyjny ma obowiązek jego wymiany banknoty w połowie wartości nominalnej, gdy:

  • banknot zachował od 45% do 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.

Przy bardzo uszkodzonych banknotach bank komercyjny może odmówić ich wymiany. Wówczas i tak musi je przyjąć i odesłać do centrali NBP w celu ich wymiany.

Wymiana w oddziałach NBP

Alternatywą jest skorzystanie z usług Oddziału Okręgowego Narodowego Banku Polskiego. Tam również można złożyć wniosek o wymianę uszkodzonych banknotów, aby odzyskać ich wartość nominalną.

Wymiana korespondencyjna

Również osoba prywatna może przesłać zużyte lub uszkodzone banknoty waluty polskiej do NBP w celu ich wymiany korespondencyjnej. Łączna wartość nie może przekraczać jednak 2000 złotych. W tym celu należy przesłać banknoty do Centrali NBP pocztą lub kurierem na adres: Narodowy Bank Polski, Departament Emisyjno-Skarbcowy, ul. Świętokrzyska 11/21, 00-919 Warszawa wraz z dopiskiem DES-wymiana.

Postępowanie z banknotami o mniej niż 45% powierzchni

W sytuacji, gdy zachowała się mniej niż połowa powierzchni banknotu, jego wymiana również jest możliwa. Jest jednak jeden warunek: właściciel banknotu musi złożyć odpowiedni wniosek w oddziale banku i przekazać resztki do centrali NBP, która dokona ekspertyzy.

Co ciekawe, jeśli zachowane jest mniej niż 45% powierzchni banknotu i nikt nie zgłosi chęci jego zwrotu w ciągu 6 miesięcy, taki banknot zostaje bezpowrotnie zniszczony.

Koszty wymiany uszkodzonych banknotów

A co z kosztami wymiany uszkodzonych banknotów? O to nie musisz się martwić, ponieważ taka wymiana jest zazwyczaj bezpłatna.

Banknoty zabarwione tuszem antykradzieżowym

Czy wiesz, że banki zabezpieczają banknoty specjalnym systemem antykradzieżowym? Działa on na zasadzie mechanizmu, który uruchamia się w momencie kradzieży. Przy próbie siłowego otwarcia urządzenia lub naruszeniu jego integralności, uruchamia się kapsuła z silnie barwiącym tuszem, który plami banknoty, trwale je oznaczając. Dzięki temu stają się one bezużyteczne. Banknoty zabarwione tuszem przez systemy antykradzieżowe, np. podczas próby kradzieży z bankomatu lub sejfu, są automatycznie pozbawiane mocy prawnej. Taki banknot traci status środka płatniczego i nie może być ponownie wprowadzony do obiegu, nawet jeśli wygląda na stosunkowo mało uszkodzony.

Postępowanie z banknotami podejrzanymi o fałszerstwo

Co ważne, również banknoty podejrzane o fałszerstwo nie podlegają wymianie. Taki egzemplarz może zostać zatrzymany do dalszej analizy. Niestety bez gwarancji jego zwrotu czy wypłaty równowartości w nowych banknotach. Decyzję w takich przypadkach podejmują odpowiednie służby w porozumieniu z bankiem centralnym.

Ważne jest także to, że bank ma prawo zażądać identyfikacji posiadacza takiego banknotu, szczególnie gdy mowa o dużych nominałach lub znacznie zniszczonych egzemplarzach. Procedury te mają zapobiegać praniu brudnych pieniędzy, oszustwom oraz wprowadzaniu do obiegu fałszywek.

Prawa sprzedawcy wobec uszkodzonych banknotów

Warto także wiedzieć, że uszkodzony banknot, choć technicznie nadal pozostaje środkiem płatniczym, nie musi być przyjęty przez sprzedawcę. Sklepy, punkty usługowe czy restauracje mają prawo odmówić przyjęcia zniszczonego banknotu, kierując się przepisami prawa oraz zasadami ostrożności.

Podsumowanie: Jak postępować z uszkodzonymi banknotami?

Uszkodzone banknoty zazwyczaj nie oznaczają straty dla ich właściciela. Najczęściej można je wymienić na nowe w banku. Kluczowe znaczenie ma jednak stopień zniszczenia oraz to, ile elementów banknotu zostało zachowanych. Im bardziej kompletny banknot, tym większa szansa na uznanie go za autentyczny i podlegający wymianie. Warto też pamiętać, że tylko wybrane placówki realizują taką usługę. Dlatego w przypadku zniszczonych pieniędzy najlepiej działać szybko, zachować wszystkie fragmenty banknotu i skontaktować się z odpowiednią instytucją, która wymieni banknoty.